یکی از ویژگی های معلم کارآمد، دانستن ویژگی های مختلف دانش‌آموزان است. به همین دلیل در سلسله مقالاتی به انواع مختلف ویژگی های دانش‌آموزان خواهیم پرداخت. در این مقاله به موضوع کودکان تیزهوش می‌پردازیم، با معلم شو همراه باشید.
تعریف کودکان تیزهوش
کودکان تیزهوش از هوش به طور میانگین بالا (معمولاً با بهره هوشی ۱۳۰ یا بالاتر مشخص می‌شوند) و یا از استعداد سرشاری در برخی زمینه‌ها نظیر هنر، موسیقی یا ریاضیات برخوردارند. مدارس تیزهوشان گرایش برنامه‌های خود را بر اساس هوش و استعداد تحصیلی کودکان تیزهوش بنا می‌کنند، با این حال شمار متقاضیان گسترش معیارها و گنجاندن مواردی چون نوآوری و قبول مسئولیت در آنها رو به افزایش است. برخی از منتقدان معتقدند که شمار بسیار زیادی از کودکان حاضر در برنامه‌های تیزهوشان، تنها در یک زمینه تیزهوش نیستند. آنان معتقدند زمینه تیزهوشی در بسیاری از کودکانی که تنها فاصله کمی با هوش معمولی دارند، احساس می‌شود. اگرچه قوه هوش عمومی که با یک امتیاز بهره هوشی عمومی مشخص می‌شود هنوز در بسیاری از نقاط، کلید و ملاک تصمیم‌گیری برای انتخاب کودک در برنامه تیزهوشان است. تغییر تعریف هوش، سبب گرایش روز افزون به عقایدی نظیر هوش چندگانه می‌شود و در آینده احتمالاً تعیین سطح هوشی دیگر بر اساس آزمون‌های بهره هوشی نخواهد بود.
ویژگی های کودکان تیزهوش
اخیراً آلن وینر، کارشناس خلاقیت و تیزهوشی، سه معیار برای شناخت ویژگی های کودکان تیزهوش معرفی کرده است:
پیشرسی: کودکان تیزهوش در صورتی که فرصتی برای به‌کارگیری هوش و استعداد خود به آنان داده شود، از سایرین پیش می‌افتند. آنان در هر زمینه‌ای زودتر از همسالان خود تبحر می‌یابند. کودکان تیزهوش راحت‌تر از سایر کودکان درس یاد می‌گیرند. در بیشتر موارد، علت پیشرسی کودکان تیزهوش، استعداد سرشار و مادرزادی آنان در زمینه یا زمینه‌های خاص است.
به روش خود عمل می‌کند: روش یادگیری کودکان تیزهوش از نظر کیفی با کودکانی که تیزهوش نیستند، متفاوت است. آنان به روش خود عمل می‌کنند و برای یادگیری، حمایت یا داربست کمتری نسبت به همسالان خود، از بزرگ‌ترها درخواست می‌کنند. کودکان تیزهوش اغلب در برابر راهنمایی‌های آشکار، مخالفت می‌ورزند. اغلب بدون کمک دیگران دست به نوآوری می‌زنند و مشکلاتشان را با روش‌های خاص، در حیطه تیزهوشی خود حل می‌کنند. احتمال دارد آنان در زمینه‌های دیگر، معمولی یا پایین‌تر از معمولی باشند.
شور آموختن: کودکان تیزهوش به زمینه‌هایی که در آنها استعداد سرشاری دارند، گرایش نشان می‌دهند. آنان دارای علاقه‌ای شدید و وسواس‌آمیز و توانایی در تمرکز هستند. این دسته از کودکان نیازی به فشار والدین برای درس‌خواندن ندارند. آنان پیوسته از حد بالایی از انگیزه درونی برخوردارند.
علاوه بر سه ویژگی فوق، چهارمین موردی که این کودکان در آن از سایرین پیشی می‌گیرند، مهارت‌های پردازش دانسته‌هاست. پژوهشگران دریافتند که کودکان تیزهوش سریع‌تر یاد می‌گیرند، دانسته‌ها را به سرعت پردازش می‌کنند، بهتر می‌اندیشند، از راهکارهای بهتری بهره می‌گیرند و از دریافت‌هایشان، بهتر از دیگران استفاده می‌کنند.
آموزش کودکان تیزهوش
کودکان تیزهوش بی رقیب ممکن است از مدرسه فرار کنند و یا علاقه خود را در به پایان رساندن تحصیل از دست بدهند. برخی از آنان جذب کارهای آزاد می‌شوند و نسبت به مدرسه بی علاقه و بی تفاوت می‌شود. از چهار برنامه زیر می‌توانید یکی را برای آموزش تیزهوشان انتخاب کنید:
کلاس های استثنایی: این روش قدیمی‌ترین شیوه آموزش به کودکان تیزهوش بوده است. کلاس های خاص که در طول ساعات مدرسه برگزار می‌شوند، برنامه‌های ضمیمه نامیده می‌شوند. برخی از این کلاس‌ها در روزهای تعطیل یا فصل تابستان دایر می‌شوند.
تسریع و تقویت در کلاس‌های عادی
بهره گیری از معلم خصوصی و دوره‌های کارآموزی: کارشناسان معتقدند که این موارد، روش‌هایی مهم و بلااستفاده، برای ایجاد انگیزه و رقابت و آموزش کارآمد به دانش‌آموزان تیزهوش‌اند.
تلاش / مطالعه کردن و یا برنامه‌های خدمات اجتماعی
اصلاحات آموزشی بسیاری از راهکارها را که پیش از این مختص برنامه‌های دانش‌آموزان تیزهوش بودند، با خود به کلاس های عادی آوردند. این موارد شامل تاکید بر فراگیری بر پایه مشکلات برانگیختن دانش‌آموزان به انجام کارهای تحقیقاتی، نوآوری در پدید آوردن آثار هنری و اندیشه انتقاد آمیزند. توأم با اصرار روز افزون بر آموزش تمام کودکان در کلاس های عادی، بسیاری از مدارس سعی در ایجاد انگیزه و رقابت برای دانش‌آموزان تیزهوش در کلاس های عادی دارند. برخی از مدارس از برنامه‌های تابستانی یا روزهای تعطیل استفاده می‌کنند یا برنامه‌های کارآموزی خصوصی، تلاش یا مطالعه کردن یا خدمات اجتماعی را گسترش می‌دهند؛ بنابراین مجموعه‌ای از موقعیت‌ها، درون و بیرون مدرسه موجودند.
اخیراً بحثی در مورد لزوم حضور دانش‌آموزان تیزهوش در برنامه‌های تسریعی و تقویتی در گرفته است. برنامه تسریعی دانش‌آموزان را با سرعتی که برای پیشرفت در توان دارند، در برنامه تحصیلی جلو می‌راند. برنامه آموزشی فشرده، روش سریعی است که بر اساس آن معلمان از جنبه‌های درسی که دانش‌آموزان تیزهوش نیازی به آنان ندارند، چشم می‌پوشند.
آلن وینر معتقد است که بسیاری از کودکان تیزهوش از نظر اجتماعی گوشه گیر و در کلاس و رقابت بی‌میل‌اند. بسیار اتفاق می‌افتد که سایر دانش‌آموزان، آنان را با نام‌های عجیب می‌خوانند و از جمع خود می‌رانند. دانش‌آموزی که تنها تیزهوش کلاس است، موقعیتی برای فراگیری در کنار دانش‌آموزانی که در سطح او نیستند، ندارد.
بسیاری از افراد سرشناس از تجارب منفی دوران مدرسه ی خود شکایت می‌کنند، از این که اغلب احساس بی‌حوصله گی می‌کردند و گاه بیش از معلمان می‌دانستند. وینر ابراز می‌دارد که آموزش زمانی ثمربخش است که معیارها برای کودکان فراهم باشند. او پیشنهاد می‌کند، در صورت دایمی نبودن حس رقابت در این دانش‌آموزان، برای آنان امکان حضور در کلاس‌های پیشرفته در زمینه ی توانایی‌های استثنایی‌شان فراهم سازیم. برای نمونه به برخی از دانش‌آموزان استثنایی و پیش رس دوره ی راهنمایی، اجازه شرکت در کلاس‌های کالج که در زمینه تبحر آنان بود، داده شده است.
مدرسه و معلم از دید دانش‌آموزان تیزهوش
جیمز دلیزل با صدها دانش‌آموز تیزهوش دوره ابتدایی مصاحبه کرد. به چند اظهار نظر آنان اشاره می‌کنیم.
موضوع: یک روز عادی مدرسه را توصیف کنید
نشستن و گوش دادن چقدر خسته کننده است. مغزت رو از چیزهایی که می‌دانی پر کردن. کارهایی که تا حالا صد بار انجام دادیم و دوباره انجام می دیم، اما باز هم باید بنشینیم و گوش بدیم. (دختر 9 ساله از نیویورک)
سر کلاس می شینم و وانمود می‌کنم که دارم با بقیه ازروی کتاب می خونم. در حالی که ۶ صفحه جلو ترم. چون بقیه درس رو نفهمیدن باید بنشینم و گوش بدم. (دختر یازده ساله از نیویورک)
موضوع: چه چیزهایی از یک معلم عادی، معلم کارآمد می‌سازد؟
معلم ما طرز برخورد با مشکلات ما رو می شناسه و قدرت تخیل خوبی برای کمک کردن به ما دارد. (دختر یازده ساله از میشیگان)
حس رقابت به وجود بیاورد و هیچ حد و مرزی قائل نشود. (پسر یازده ساله از نیوجرسی)
معلمی که اداره کلاس درس برایش لذت‌بخش باشد. (دختر ۱۰ ساله از نیویورک)
منبع اصلی این مقاله: کتاب روانشناسی سانتراک است.
