در این سری از مقالات معلم شو با نحوه ی نگارش طرح درس سالانه آشنا خواهیم شد. یک معلم کارآمد باید علاوه بر آشنایی کامل با نگارش طرح درس روزانه و طرح درس سالانه با انواع روش‌های تدریس نیز آشنا باشد.
چگونه محتوای آموزشی یک دوره را برنامه ریزی کنیم؟
یک دوره آموزشی ممکن است شامل یک هفته، یک ماه، یک ترم یا یک سال تحصیلی باشد. تنظیم کننده برنامه درسی باید محتوای آموزشی یک دوره را بر اساس هدف، نتایج و زمان تخصیص داده شده، به مراحل و جلسات مختلف تقسیم کند. زیرا برای تحقق اهداف تعیین شده باید برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزشی به تناسب توانایی یاد گیرندگان و زمان مورد نظر ساختاری منظم و هدفمند داشته باشد.
مراحل تنظیم طرح درس روزانه
برای تنظیم جدول فعالیت‌های آموزشی و برنامه درسی در یک ترم باید موقعیت آموزشی تجزیه و تحلیل و مراحل زیر گام به گام انجام شود:
گام اول تنظیم طرح درس سالانه: برنامه درسی یا جلسات آموزشی را می‌توان برای یک ترم یا سال تحصیلی با محاسبه تعداد هفته‌ها، روزها و ساعت‌هایی که برای آموزش درس مورد نظر پیش‌بینی‌شده است محاسبه و تنظیم نمود.
مثلاً اگر برای تدریس ریاضی کلاس پنجم ابتدایی هفته‌ای 4 ساعت پیش‌بینی‌شده باشد، مجموع جلسات طول ترم (16 هفته) حداقل 64 ساعت یا جلسه بدون احتساب تعطیلات رسمی، ارزشیابی تشخیصی (ارزشیابی ورودی)، ارزشیابی تکوینی (طول ترم)، ارزشیابی پایانی و غیره خواهد بود. لازم است معلم یا طراح برنامه از همان ابتدا تعطیلات رسمی و احتمالی و زمان ارزشیابی‌ها را پیش بینی و محاسبه و از مجموع جلسات طول ترم کم کند تا زمان اختصاص داده شده به آموزش دقیقاً مشخص شود.
گام دوم تنظیم طرح درس سالانه: پس از مشخص شدن زمان اختصاص داده شده به آموزش، محتوای درس مورد تدریس باید بر حسب اهمیت و کیفیت مطالب و با توجه به هدف‌های آموزشی بر کل ساعات اختصاص یافته به آموزش، با احتساب فرصت‌های لازم برای تمرین و مرور درس، تقسیم شود.
گام سوم تنظیم طرح درس سالانه: هدف کلی یا هدف نهایی هر جلسه باید با توجه به عنوان و محتوای درس دقیقاً نوشته شود. نوشتن هدف‌های رفتاری در این جدول (طرح درس سالانه) ضرورتی ندارد.
گام چهارم تنظیم طرح درس سالانه: پس از تعیین هدف کلی هر جلسه لازم است معلم فعالیت‌های تکمیلی مورد نیاز بیرون از کلاس درس را که فرصت کافی برای انجام آنها در کلاس درس وجود ندارد پیش بینی کند.
پیش بینی این نوع فعالیت‌ها و حتی امکانات و وسایل لازم برای انجام چنین تکالیفی باید دقیقاً مشخص شده باشد. مثلاً دقیقاً معین شود چه بخشی از چه کتابی مطالعه یا تمرین‌های چه صفحه‌ای از کتاب درسی حل شود و یا چه گزارشی با توجه به چه امکاناتی تهیه و نوشته شود.
فعالیت‌های تکمیلی باید مکمل فعالیت‌های کلاس درس و تقویت کننده یادگیری دانش‌آموزان باشد، و از ارائه فعالیت‌های تکمیلی خسته کننده، بی ربط با موضوع و نامناسب با زمان جدا خودداری شود. در زیر نمونه‌ای از طرح درس ترمی یا سالانه را نشان می‌دهیم.
همان‌طور که اشاره شد در جدول زمانی تنظیم شده لازم است روز و تاریخ تعطیلات رسمی و احتمالی، ارزشیابی‌های تشخیصی و تکوینی و نهایی، و حتی مرور درس‌های گذشته که پیش نیاز درس جدید هستند، دقیقاً مشخص شوند.
در جدول زیر الگوی یک طرح درس ترمی را در یک دوره آموزشی نشان می‌دهد که در آن، درس ارائه شده یک جلسه در هفته است و زمان مورد نظر برای تدریس بر اساس تقویم داده شده 16 جلسه در 16 هفته می‌باشد.
که از مجموع این جلسات، جلسه اول به ارزشیابی تشخیصی و یک جلسه نیز به ارزشیابی تکوینی اختصاص یافته و همچنین سه جلسه در طول ترم تعطیل رسمی است؛ بنابراین، زمان تخصیص داده شده برای آموزش درس، با حذف 5 جلسه از 16 جلسه، یازده جلسه در نظر گرفته شده است.
با این پیش بینی و تنظیم جدول زمانی، احتمالاً معلم برای آموزش محتوای مورد نظر دچار محدودیت چندانی نخواهد شد. البته هر معلمی باید با توجه به محتوای تدریس و موقعیت آموزشی خود، جدول زیر را تنظیم نماید.
