تعریف روش تدریس پرسش و پاسخ
روش تدریس پرسش و پاسخ یک روش تدریس قدیمی است که به “روش تدریس سقراطی” نیز معروف است که توسط فیلسوف معروف سقراط توسعه داده شد. هدف اصلی روش تدریس پرسش و پاسخ بر دستیابی به اهداف شناختی و رساندن دانش به سطح خودآگاه دانش آموز است.
روش تدریس پرسش و پاسخ از انواع روش هایی است که از سوی متخصصین آموزش و پرورش و متخصصین آموزش خلاقیت به عنوان یک روش تدریس خلاقانه ارائه داده شده است. در صورتی که شما تمایل دارید با انواع روش تدریس، و نحوه نوشتن طرح درس و … آشنا شوید بهتر است به وب سایت معلم شو مراجعه نمایید. این وب سایت به صورتی طراحی شده است که می تواند تمامی نیازهای دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و معلمان عزیز را مرتفع نماید.
در روش تدریس پرسش و پاسخ، معلم دانش آموزان را به تفکر و تلاش درباره مفهومی جدید یا بیان مطلبی تشویق می کند. معلم اندیشه ها و تفکرات خود را به دانش آموزان دیکته نمی کند، بلکه چون آیینه‌ای تفکرات و احساسات آنها را منعکس می سازد و با اظهار نظرهای منطقی، ادراک ها و فعالیت های دانش آموزان را جهت می دهد.
در روش تدریس پرسش و پاسخ، اگر دانش آموزی در دستیابی به اهداف آموزشی یا توانایی در پاسخ دچار مشکل شود معلم مشکل را تنها با توضیح بر طرف نمی سازد بلکه به دانش آموز کمک می کند با انتخاب راهبردهای مناسب، خود شخصاً در جهت حل مشکل اقدام نماید.
معلم به عنوان یک تسهیل کننده رخدادهای آموزشی از داوری یا نتیجه گیری علمی و اخلاقی پرهیز می کند. دانش آموزان در بیان عقاید خود کاملاً آزادند، و روابط معلم با دانش آموزان فارغ از هر گونه فشار و تحمیل است.
نقش معلم در روش تدریس پرسش و پاسخ، نقش ارشادی است نه جهت دهنده و کنترل کننده مستقیم فعالیت‌ها. او هرگز در پرسش یا رفتار ارشادی خود به تفسیر و ارزشیابی عملکرد دانش آموزان نمی پردازد بلکه به گونه ای رفتار می کند که آنها بتوانند به راحتی نظر ها و احساسات خود را ارائه دهند و مسئولیت اعمال خود را بپذیرند و راه‌های دستیابی به اهداف آموزشی را خود شخصاً انتخاب و طراحی کنند.
در روش تدریس پرسش و پاسخ، معلم هنگام جلب توجه دانش آموز به مطلب یا درس جدید نمی پردازد بلکه با طرح سؤال‌های برنامه‌ریزی‌شده، فعالیت ذهنی دانش آموزان را در مسیر مطالب و مفاهیم جدید قرار داده، آن را هدایت می کند تا خود به کشف مفاهیم جدید توفیق یابند.
این روش، برای مرور مطالبی که قبلاً آموخته شده و یا ارزشیابی میزان درکی که دانش آموزان از مفهوم درس دارند، و همچنین برای پرورش قدرت تفکر و استدلال آنها بسیار مؤثر است، اما سؤالات باید با توجه به زمینه های علمی دانش آموزان به گونه ای مطرح شوند که توجه آنان را بر انگیزد و ذهن آنان را به حرکت در آورد.
در کلاس های پر جمعیت، معلم باید ترتیبی اتخاذ کند تا همه دانش آموزان در جریان فعالیت های آموزشی قرار گیرند و فعالانه به اندیشه و پرسش و پاسخ بپردازند. از طرف دیگر، معلم باید به دانش آموزان فرصت کافی برای تفکر و تامل و پاسخ دادن بدهد.
اصول روش تدریس پرسش و پاسخ
- وجود سؤال یا مسئله‌ای که کنجکاوی دانش آموزان را بر انگیزد و آنان را وادار به تلاش ذهنی کند
- طرح سؤال‌های متوالی برای تداوم فعالیت های ذهنی
- هدایت تلاش ذهن، برای کشف آگاهانه مسئله به‌طوری‌که نتیجه آن به خلاقیت فکری و کسب دانش منجر شود
هدف از روش تدریس پرسش و پاسخ، تشخیص و تحریک تفکر، توانایی‌ها، علایق و تقویت قدرت استدلال، سنجش و قضاوت، استفاده از تجارب و دانسته‌های گذشته و ایجاد اعتماد به نفس در دانش آموز است.
محاسن روش تدریس پرسش و پاسخ
- موجب تقویت اعتماد به نفس در دانش آموزان می شود
- منجر به ایجاد علاقه و تقویت تفکر خلاق در دانش آموزان می شود
- استدلال و قدرت اظهار نظر دانش آموزان را تقویت می کند
- دانش آموزان را به شرکت در بحث و فعالیت های آموزشی و در نتیجه یادگیری مؤثر تشویق می کند
- انگیزه فعالیت، مطالعه و تحقیق را در دانش آموزان افزایش می دهد
- ایجاد فضای تعاملی در کلاس درس
معایب روش تدریس پرسش و پاسخ
- روش تدریس پرسش و پاسخ برای کلاس های پر جمعیت مناسب نیست
- این روش مستلزم هدف‌های مشخص و وقت زیاد است
- در همه دروس قابل اجرا نیست
- در صورت عدم تسلط و مهارت معلم، ممکن است پرسش و پاسخ به انحراف کشیده شود
نه روش برای بهبود روش تدریس پرسش و پاسخ
الف) همیشه از دانش‌آموزانی که دست‌هایشان را بالا دارند نپرسید
سعی کنید به عنوان معلم، تمام دانش آموزان در کلاس درس را در فرایند یادگیری مشارکت دهید. در بعضی مواقع فقط چند دانش آموز دستان خود را برای پاسخ به پرسش‌های معلم بالا می‌آورند. معلم با پرسیدن سؤال از سایر دانش آموزان، تمرکز آنان را برای یادگیری مطالب درسی بالا می‌برد.
ب) اگر سؤال شما دانش آموزی را دچار مشکل کرد، بدون توضیح تکمیلی به سراغ شخص دیگری نروید
وقتی بدون توضیح سؤال به سراغ دانش‌آموز دیگری می‌رویم، نه تنها آن دانش‌آموز را رها می‌کنیم، بلکه فرصتی را نیز از دست می‌دهیم تا به آن دانش‌آموز و همچنین دیگرانی که ممکن است گیج شده‌اند کمک کنیم تا درک جدیدی ایجاد کنند. ارتباط خود را با همان دانش آموز حفظ کنید، اما سؤال را به عبارات ساده‌تر و ساده‌تر تقسیم کنید تا زمانی که او بتواند به شما پاسخ دهد.
ج) همیشه بعد از پرسیدن سؤال، نام دانش آموز را بگویید
اگر قبل از پرسیدن سؤال از نام دانش آموزی استفاده می کنید، سایر دانش آموزان قبل از اینکه سؤال را به پایان برسانید آرام می شوند و با هم هماهنگ می شوند زیرا می دانند که مسئول دانستن پاسخ نیستند؛ بنابراین، بهترین راه برای اطمینان از اینکه همه گوش می دهند این است که سؤال را بپرسید، مکث کنید، به اطراف اتاق نگاه کنید، و سپس نام دانش آموزی را که می خواهید به آن پاسخ دهد، نام ببرید.
د) سؤالات را جزء منظم درس خود قرار دهید
هنگامی که اطلاعاتی را به کلاس خود می دهید، به یاد داشته باشید که تعداد زیادی از جوانان مدت توجه کوتاهی دارند. علاوه بر این، بسیاری از آنها به دلیل سبک های مختلف یادگیری نمی توانند اطلاعات زیادی را که صرفاً از طریق سخنرانی ارائه می شود، دریافت کنند. به دلیل این واقعیت، باید به طور مکرر سؤالاتی بپرسید تا بسنجید که چه مقدار از داده های جدیدی که به آنها داده اید واقعاً حفظ شده و می توانند استفاده کنند.
از آنجایی که همه دانش‌آموزان به طور متفاوتی یاد می‌گیرند، این ایده عاقلانه‌ای است که در طول سخنرانی‌ها و سایر فعالیت‌های کلاسی خود سؤال بپرسید. به عنوان مثال، هنگام خواندن یک رمان به صورت گروهی، انجام آزمایش یا نمایش ارائه های دیجیتالی، همچنان می توانید برای سنجش تمرکز و درک دانش آموز سوالاتی بپرسید.
ه) سؤالات مختلف را از دانش آموزان بپرسید
با تقویت ماهیت سؤالات خود، می توانید به طور مؤثر تفکر سطح بالاتر را تشویق کنید. سؤالات استاندارد کی، چه، کجا، چه زمانی، چرا و چگونه در کلاس استفاده می شود. با این حال، اگر می خواهید مهارت‌های تفکر انتقادی و خلاقیت دانش آموزان را تعیین یا تقویت کنید، انواع مختلفی از سؤالات یا موقعیت‌ها را ایجاد کنید.
ی) دانش آموزان را تشویق کنید تا سؤالات خود را بپرسند
پس از ارائه یک سناریو، دانش آموزان را ترغیب کنید تا سؤالات خود را بپرسند و جزئیات بیشتری در مورد وضعیت موجود کشف کنند. اگر کسی صحبت نمی کند، مثالی از آنچه دانش آموزان ممکن است بپرسند و چگونه پاسخ می‌دهید را بیان کنید. فقط به یک یا دو سؤال اکتفا نکنید.
ن) سؤالات را تحسین نکنید
این ممکن است کمی غیر شهودی به نظر برسد، اما مهم است. بهش فکر کن. به عنوان یک معلم، احتمالاً بارها عبارت «سؤال احمقانه‌ای وجود ندارد» را گفته و شنیده‌اید؛ بنابراین، شما نباید سؤالی را که به شما ارائه می شود با گفتن چیزی مانند “این یک سؤال عالی است! ” ارزیابی کنید.
س) به دانش آموزان بگویید که جلسات پرسش و پاسخ به آنها کمک می کند تا برای آزمون آماده شوند
همه ما شنیده ایم: “آیا این در امتحان خواهد بود؟” زمان پرسش و پاسخ زمان بسیار خوبی برای یادآوری دانش آموزان است که بله، آنها بر اساس محتوایی که شما تدریس می کنید مورد آزمایش قرار خواهند گرفت. وقتی دانش‌آموزان در شرکت کردن سست می‌شوند، به آنها یادآوری کنید که این یکی از راه‌های مطالعه برای امتحان آینده است.
آنها با پرسیدن سؤال، نیاز خود به مطالعه را بر اساس خلأهایی که در دانش خود شناسایی کرده اند شخصی سازی می کنند. هر چه بیشتر توجه کنند و در کلاس شرکت کنند، زمان کمتری برای مطالعه لازم است. حتی اگر دانش‌آموزی عمدتاً به دلیل اینکه نمره خوبی می‌خواهد درگیر باشد، این نوع تفکر و تأملی را که برای پرسیدن سؤال مطرح می‌شود، تبدیل به یک موقعیت برد-برد می‌کند.
ش) از جلسات پرسش و پاسخ به عنوان راهی برای کسب امتیاز جایزه برای دانش آموزان استفاده کنید
با استفاده از این نه تکنیک در جلسه پرسش و پاسخ بعدی خود، مطمئناً کلاس خود را بهتر اداره و شاهد بهبود یادگیری دانش آموزان خود خواهید بود. این روش‌ها نه تنها به دانش آموزان شما کمک می کند تا توجه بیشتری داشته باشند، بلکه سطح عملکرد دانش آموزان شما را نیز بهبود می‌بخشند.
