در گذشته، معلمی را کارآمد می‌شمردیم که به‌اصطلاح همان روزها «باسوادتر» بود، یعنی محتوا را بیشتر می‌دانست، اما امروز گذشته از تسلط بر محتوا شرایط متعدد دیگری را هم برای معلم کارآمد بودن در نظر می‌گیریم که آشنایی با فنون تدریس، یکی از آنهاست. هم علم و هم هنر در تدریس ماهرانه و مجرب نقش مهمی در موفقیت معلم دارند. برای آشنایی بیشتر با ویژگی های معلم کارآمد با معلم شو همراه باشید.
معلم های کارآمد باید بر انواع نگرش‌ها و راهبردها مسلط و در کاربرد آنها انعطاف‌پذیر باشند و این کار به دو عامل کلیدی نیاز دارد:1- دانش و مهارت های حرفه‌ای 2- تعهد و انگیزه
دانش و مهارت های حرفه‌ای معلم کارآمد
مهارت های هدف گذاری و برنامه ریزی آموزشی: معلم کارآمد برای تدریسش اهداف اصلی را تعیین می‌کند و برای رسیدن به آن اهداف به برنامه ریزی می‌پردازد. برای افزودن بر یادگیری دانش‌آموزان، وقت قابل توجهی را به برنامه ریزی آموزشی و تنظیم درس‌ها اختصاص می‌دهد. معلم های کارآمد در ضمن برنامه ریزی و علم نوشتن طرح درس روزانه و طرح درس سالانه، درباره اینکه چگونه می‌توان یادگیری را چالش‌انگیزتر و جالب‌تر ساخت، تفکر و تامل می‌کنند.
تسلط بر محتوا و منابع: درک قابل انعطاف، اندیشمندانه و مفهومی محتوای درس برای معلم کارآمد ارزشی بیش از اندازه دارد.
مهارت های تدریس و برقراری ارتباط: مهارت های سخن گفتن، گوش دادن، هماهنگ شدن با ارتباط‌های غیر کلامی دانش‌آموزان و حل سازنده تضادها نیز در تدریس ارزشی فراوان دارد. مهارت در برقراری ارتباط نه تنها در تدریس بلکه در تعامل با والدین دانش‌آموزان نیز ضروری است. معلم کارآمد تمامی روش های تدریس را می شناسد( مثل روش تدریس سخرانی، حل مسئله، اکتشافی و …) و از آنها در زمان و مکان مناسب خود استفاده می کند.
معلمان کارآمد اطلاعات زیادی در زمینه روانشناسی دارند. ما دو تا کتاب روان شناسی عمومی حمزه گنجی و روان شناسی پرورشی دکتر سیف را برای خواندن توصیه می کنیم.
مهارت های انگیزشی: معلم کارآمد راهبردهای خوبی برای کمک کردن به دانش‌آموزان در نیل به خود انگیزشی در یادگیری دارد. معلم های کارآمد می‌دانند که وقتی دانش‌آموزان بتوانند انتخاب‌های طبق علایق شخصی خود بکنند، بیشتر برانگیخته می‌شوند. چنین معلم‌هایی به آنها فرصت‌هایی برای تفکر خلاق و عمیق درباره پروژه‌هایشان می‌دهند.
کار مؤثر با دانش‌آموزانی با پیشینه‌های فرهنگی گوناگون: در دنیای امروز که تماس‌های میان‌فرهنگی روز به روز زیادتر می‌شود، معلم کارآمد درباره مردمی با پیشینه‌های فرهنگی متفاوت آگاهی دارد و به نیازهای آنان حساس می‌شود. معلم های کارآمد دانش‌آموزان را تشویق می‌کنند که با دانش‌آموزان گوناگون برخوردهای شخصی مثبتی داشته باشند.
مسائل فرهنگی‌های که معلم کارآمد، آنها را در نظر می‌گیرد:
آیا پیچیدگی اثر فرهنگ روی دانش‌آموزان را می‌شناسم؟
آیا انتظارات من از دانش‌آموزان مغرضانه یا در سوی اعتقادات فرهنگی است؟
آیا به خوبی می‌توانم زندگی را از دید دانش آموزانی که فرهنگ متفاوت با فرهنگ خودم دارند، ببینم؟
آیا مهارت های لازم را به دانش آموزانی که فرصت کمی برای تمرین گفتگوی اجتماعی دارند، به آنان می‌آموزم؟
مهارت های اداره کلاس درس: معلم کارآمد محیطی را فراهم می‌آورد و حفظ می‌کند که در آن یادگیری امکان‌پذیر باشد. معلم به منظور ساختن این محیط یادگیری بهینه، به مجموعه‌ای از راهبردها برای بنا نهادن قوانین و دستور کارها، گروه بندی، نظارت و زمان بندی فعالیت‌های کلاسی و چاره اندیشی در برابر کج رفتاری‌ها نیاز دارد.
مهارت های فناوری: معلم کارآمد مهارت های فناوری خود را توسعه می‌دهد و کامپیوتر را به نحوی مناسب با آموزش کلاسی ادغام می‌کند. این ادغام با نیازهای آموزشی دانش‌آموزان، از جمله آمادگی برای مشاغل آینده که بسیاری از آنها تخصص فناوری و مهارت های کامپیوتر – مدار را می‌طلبد، سازگار باشد. معلم کارآمد می‌داند چگونه باید از کامپیوتر استفاده کند و به دانش‌آموزان بیاموزد که آنها را برای جمع آوری اطلاعات و نوشتن به کار برند، می‌داند چگونه از اینترنت استفاده کند و می‌تواند این مهارت را به دانش‌آموزان یاد دهد.
معلم کارآمد از دید دانش‌آموزان
1- معلم خوب کارهایی می‌کند که توجه ما جلب شود بعضی وقت‌ها آدم شروع کرده به یاد گرفتن ولی خودش هنوز نمی‌داند. یک معلم خوب معلمی است که کارهایی بکند که آدم را به فکر بیندازد.
2- می‌خواهم از شما برای آن همه وقت اضافی که صرف من کردید تشکر کنم. مجبور نبودید که این کار را بکنید، ولی کردید و من می‌خواهم از شما تشکر کنم. متشکرم که با من صمیمی بودید و حاشیه نمی‌رفتید، به همین دلیل هم محشرید. متأسفم که باعث شدم روزهای سختی را بگذرانید. شما مزخرفات زیادی را تحمل می‌کنید و موقع شنیدن آنها آرام می‌مانید، شما معلمی عالی هستید.
تعهد و انگیزه
معلم کارآمد باید تعهد و انگیزه یعنی نگرش خوب نسبت به دانش‌آموزان و اهمیت دادن به آنان دارا باشد. معلم کارآمد در رویارویی با دشواری‌ها خیلی زود دلسرد نمی‌شود. تعهد و انگیزه در گذراندن لحظات سخت و دلسرد کننده تدریس، به معلم کارآمد کمک می‌کند. معلم های اثرگذار هم چنین به کارایی خود اطمینان دارند و نمی‌گذارند احساسات منفی انگیزه آنان را متزلزل کند.
راهکار های تدریس برای معلمان کارآمد
1- معلم کارآمد برای تدریس مؤثر باید نقش متفاوتی را اجرا کند: به راحتی ممکن است به دام این فکر بیفتید که تسلط بر محتوای درس، به تدریس خوب نیز می‌انجامد. اما معلم کارآمد نیاز به مهارت های گوناگونی دارد.
2- زاویه دید خود را عوض کنید: تا جایی که ممکن است معلم خوبی باشید. خود را به جای دانش‌آموزان بگذارید و فکر کنید آنان چه درکی از شما دارند. فکر کنید که برای پیشرفت تحصیلی و مهارت‌های زندگی خود از شما چه کمک‌هایی می‌طلبند.
3- به نیازهای دیگران ارزش و تاکید بگذارید: این کار کودکان را به درگیر شدن در فعالیت‌های کمک رسانی تشویق می‌کند. نل نودینگز (1992) اخلاق مهرآمیز را یکی از راه‌های آموزش دوست داشتن دیگران می‌داند که به همدلی و توجه منجر می‌شود.
4- سر مشقی برای رفتارهای مساعد اجتماعی باشید: دانش‌آموزان رفتار معلم‌ها را تقلید می‌کنند. معلمی که دانش‌آموزان را هنگام ناراحتی دلداری می‌دهد، احتمالاً می‌بیند که دانش‌آموزان از این رفتار معلم تقلید می‌کنند. وقتی معلم‌ها سر دانش‌آموزان داد می‌کشند، احتمالاً در مواقعی شاهد آن خواهد بود که دانش‌آموزان نیز همین کار را بکنند.
5- به هر دانش‌آموز رفتار مثبتی را نسبت دهید: به هر عمل خوب نیت خوبی را نسبت دهید. مثلاً تو وسایلت را به دیگران می‌دهی چون دوست داری به دیگران کمک کنی.
6- معلمان کارآمد در هنگام تدریس هیچ تفاوتی بین دانش‌آموزان تیزهوش و سایر دانش‌آموزان قائل نمی‌شود.
7- به دانش‌آموزان کمک کنید خود را به جای دیگران بگذارند و احساسات آنان را درک کنند: کمک به دانش‌آموزان در توجه و پاسخگویی به نیازهای دیگران باعث می‌شود، بیشتر رعایت آن را بکنند.
8- متوجه رفتارهای مساعد اجتماعی باشید و کودکان را به انجام آنها تشویق کنید ولی بیش از حد از پاداش‌های خارجی استفاده نکنید.
9- معلم کارآمد از راهکارهای مثبت انضباطی استفاده می‌کند: وقتی دانش‌آموزان اشتباهی می‌کنند با دلیل و منطق با آنان گفتگو کنید. اگر دانش‌آموزی بیش از حد پرخاشگر است و به دانش‌آموزان دیگر صدمه می‌رساند عواقبی را که در این رفتار برای دیگران و خودش دارد، برای او بگویید.
10- معلم کارآمد زمانی را برای صحبت کردن با دانش‌آموزان در نظر می‌گیرد و برایشان اهمیت فعالیت‌های یادگیری را که باید انجام بدهند، روشن می‌کند.
11- زمانی که فعالیتی را برای دانش‌آموزان تعیین می‌کند که تمایلی به انجام آن ندارند به احساسات آنان توجه می‌کند.
12- معلم کارآمد به دانش‌آموزان روش‌های خاصی مانند خط کشیدن زیر مطالب مهم و خلاصه سازی را یاد می‌دهد.
13- در هنگام تدریس از پرسش‌های تفکر برانگیز استفاده کند.
14- اطلاعات خود را همیشه بروز نگه دارد.
15- به دانش‌آموزان فرصت‌های زیادی برای حل مسائل واقعی را بدهد.
16- والدین دانش‌آموزان را در فعالیت‌های حل مسئله دانش‌آموزان دخالت بدهد.
17- موقعیت‌های زیادی را برای آموزش آنچه دانش‌آموزان در زندگی واقعی به آن نیاز دارند، فراهم آورد.
ارسطو بیان می کند: اهمیت مربی و معلم از اهمیت پدر و مادر کودک بیشتر است. معلمان و دانش آموزان دو رکن اصلی تعلیم و تربیت هستند.
معلمان به عنوان بنیان‌گذار اندیشه علمی مبلغان ارزش‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی در قبال کودکان و پیشگامان آموزش منابع انسانی هستند و هیچ حرفه‌ای نمی‌تواند مانند کار معلمان در جامعه تأثیرگذار باشد.
معلمی شغل مهمی است و هیچکس نباید ضرورت اهمیت آن را در جامعه کم کند. این ضرورت در درجه اول شناخت هایی را شکل می دهد که منجر به تغییرات رفتاری خوب در دانش آموزان می شود. به دلیل این ضرورت، نقش معلم کارآمد به وضوح به جنبه ای نهادی تبدیل شده است و بسیاری از گروه های اجتماعی و افراد، دانش آموزان و فارغ التحصیلان انتظارات کلی خاصی در مورد اینکه معلم چیست و باید باشد، دارند.
منبع اصلی این مقاله: کتاب روانشناسی تربیتی سانتراک است.
خصوصیات معلم های کارآمد را در این مقاله خواندید. خوشحال می‌شویم شما هم نظرات خودتان را با ما در میان بگذارید.
