اداره کلاس درس

صرف‌نظر از این که معلم با چه روشی آموزش می‌دهد و هدف‌های او از آموزش چه هستند، لازم است کلاس درس را به‌صورت موقعیتی مناسب برای یادگیری درآورد. به اقداماتی که معلم بدین منظور انجام می‌دهد اداره کلاس درس می‌گویند. معلم شو می‌خواهد سه روش اداره کلاس درس را به شما معلمان عزیز توضیح دهد.

 تعریف و اهمیت اداره کلاس درس

 کلاس هایی که به خوبی اداره می شوند بهترین فرصت های یادگیری را برای دانش آموزان فراهم می‌آورند، از این رو همه صاحب نظران در تعریف خود از اداره کلاس درس بر ایجاد محیط های سالم و امکان خوب و مناسب برای یادگیری تاکید کرده‌اند. اداره صحیح کلاس درس از مسائل مهم آموزشی است زیرا معلم از این طریق می‌تواند رفتارهای مخرب و مزاحم را اصلاح نماید و با ایجاد محیطی آرام و بدون تنش، شرکت دانش آموزان را در فعالیت‌های یادگیری افزایش دهد.

یکی از چالش ها و سختی های شغل معلمی، اداره مطلوب کلاس درس است. اداره صحیح کلاس درس و فراهم آمدن جو مشارکت و صمیمیت در محیط آموزشی بر سطح انگیزش یادگیری دانش آموزان تأثیر می‌گذارد. یکی از ویژگی های معلم کارآمد که با آن اداره کلاس درس برایش آسان می شود، آشنایی با انواع روش تدریس (مانند: روش تدریس سخنرانی، روش تدریس انفرادی، حل مسئله و…) و داشتن طرح درس روزانه است.

اداره کلاس درس در آموزش معلم – محور و آموزش یادگیرنده – محور

 اداره کلاس درس عمدتاً در رابطه با آموزش معلم – محور مطرح است. در کلاس‌های درس آموزش معلم محور برای ایجاد محیط های سالم یادگیری وضع مقررات مربوط به نحوه رفتار دانش آموزان نسبت به یکدیگر، حفظ سکوت به هنگام تدریس معلم، رعایت نوبت در سؤال کردن و مانند اینها الزامی است و این مقررات را عمدتاً معلم وضع می‌کند. در مقابل معلمانی که با روش‌های یادگیرنده – محور یا دانش‌آموز محور آموزش می‌دهند چندان نگران مشکلات کلاس داری و وضع مقررات و حفظ انضباط نیستند، زیرا در این روش آموزشی دانش آموزان غالباً مشغول کار گروهی یا کار روی پژوهش‌های تحقیقی، نوشتن، آزمایش کردند و سایر فعالیت‌های فردی و جمعی هستند. هرچند که در کلاس‌های درس یادگیرنده – محور مقررات خاص کلاس داری به گونه‌ای که در کلاس‌های آموزش معلم – محور ضرورت چندان جدی ندارد اما ازآنجاکه اختلالات و ناهنجاری‌های رفتاری در هر شرایطی ممکن است رخ بدهد، رعایت اصول کلاسداری و وضع معیارهایی برای رفتارهای دانش‌آموزان در این آموزش نیز لازم است.

سبک‌ های مختلف اداره کلاس درس

 صرف نظر از اینکه آموزش جنبه معلم محور داشته باشد یا یادگیرنده محور، معلم نقش رهبر را در کلاس به عهده دارد. زیرا هر زمان یک گروه تشکیل می‌شود – چه به صورت رسمی و چه به صورت غیررسمی – وجود یک رهبر مورد نیاز است و در جمع دانش آموزان و معلم، این رهبری به عهده معلم است. رهبری گروه های اجتماعی، از جمله دانش آموزان یک کلاس به‌وسیله معلم دارای سبک های مختلفی است که ما در اینجا به توضیح آنها می‌پردازیم.

سبک اقتدارگرایانه

 بهترین سبک مدیریت در همه گروه های اجتماعی از جمله دانشگاه، مدرسه و کلاس درس سبک اقتدارگرایانه همراه با احترام و محبت متقابل است نام دیگر این سبک دموکراسی قانون مدار است. این سبک مدیریتی هم به روابط انسانی در میان اعضای گروه احترام می‌گذارد و هم به ضوابط قانونی متکی است. در کلاس درسی که با سبک اقتدارگرایانه اداره می‌شود، معلم و شاگردان با توجه به رعایت حقوق یکدیگر رفتار می‌کنند و نسبت به همه احترام کامل به جا می‌آورند. در این شرایط آموزشی، رفتارها در محدوده قوانین و مقررات صورت می‌پذیرد که خود وضع کرده‌اند یا دیگران وضع کرده و آنها قبولشان دارند.

سبک مستبدانه

 در کلاس درسی که با سبک مستبدانه یا تحکیم آمیز اداره می‌شود، تنها معلم است که بر کل کلاس حکومت می‌کند و هیچ شاگردی حق اظهار نظر ندارد. در این سبک مدیریت، یا قوانین و مقرراتی وجود ندارد یا اگر هم وجود دارد به نفع معلم تعبیر و تفسیر می‌شود. ازآنجاکه دانش آموزان این‌گونه کلاس‌ها آزادی، برابری و احترام متقابل را تجربه نمی‌کنند هیچ یک از این رفتارها را نمی‌آموزند و تنها رفتار تحکیم آمیز و اطاعت از بالاتر و زورگویی به پایین‌تر را که از ویژگی‌های شاخص سبک استبدادی است یاد می‌گیرد.

سبک آزاد گذاری

 در سبک آزاد گذاری که به آن آسان گیری نیز می‌گویند هیچ قاعده و ضابطه‌ای حاکم بر رفتار دانش آموزان یا دانشجویان نیست و هرکسی به هر طریقی که دلش بخواهد عمل می‌کند. در کلاس درس معلمی که به این سبک اداره می‌شود نوعی هرج‌ومرج حاکم است، زیرا که در آن از سوی معلم هیچ محدودیتی اعمال نمی‌شود و نیز هیچ‌گونه رهنمودی داده نمی‌شود ازآنجاکه معلم در این سبک کلاس داری، در رابطه با یادگیری و هدایت رفتاری، کمک چندانی به دانش آموزان نمی‌کند؛ تعجب‌آور نیست که دانش‌آموزان این‌گونه کلاس‌ها از مهارت‌های تحصیلی ناکافی و کنترل شخصی ضعیف برخوردارند.

پیشگیری از رفتارهای اشتباه دانش آموزان در کلاس

 پیشگیری از رفتارهای اشتباه دانش آموزان به دو دلیل مهم است: یکی به دلیل علمی، یعنی پیشگیری از بروز رفتار نامطلوب بهتر از بروز و اقدام به تغییر آن رفتار است و دیگری به دلیل انسانی، یعنی معلم دانش آموزان را به عنوان افرادی که هم یادگیرنده‌اند و هم انسان می‌پذیرد؛ بنابراین خود را مسئول اصلاح و برطرف کردن مشکلات آن‌ها می‌داند. به طور کلی پیشگیری بهتر از درمان است.

 معلم باید برای مواجهه با بعضی رفتارهای نامطلوب دانش آموزان و پیشگیری از آن ها آماده باشد و برای تغییر رفتار و نگرش آنها تلاش و همچنین در تأثیر تصمیم‌گیری‌های درازمدت خود دوراندیشی کند. توجه به نکات زیر در این امور به معلم کمک می‌کند:

• بعضی مواقع، رفتار هایی در کلاس نظم را بر هم می‌زند در این مواقع باید با عوامل این بی‌نظمی به طور انفرادی ارتباط برقرار کرد و از دلایل این بی نظمی مطلع شد.
• منتظر بعضی از رفتارهای پیش‌بینی نشدنی در کلاس باشید و از آنها برای بررسی میزان توانایی و انطباق خود با این موارد استفاده کنید.
• دانش آموزان باید بدانند رفتارهای مطلوب و مورد نظر معلم چیست. برای مثال معلم می‌تواند با گفتن اینکه دوست دارم هنگام صحبت‌کردن اول دست خود را بلند کنید، رفتار مورد نظر خود را به دانش آموزان معرفی کند.
• در شروع کار قوانین و ضوابط کلاس را مطرح کنید و به آن قوانین تعهد نشان دهید. برای مثال به یک نمونه از قوانین مبهم و بدون ضمانت اجرا توجه کنید: ” دانش آموزان نباید بدون اجازه حرف بزنند”. این قانون دو قید منفی دارد، نباید و بدون در نتیجه بسیار مبهم است. آیا دانش آموزی که می‌خواهد از دوستش مداد قرض بگیرد تنبیه می‌شود یا می‌شود در سکوت کامل یا وقتی که فقط یکی دو نفر از دانش آموزان فعالیت می‌کنند به یادگیری پرداخت.
• کلاس را در آغاز با جدیت شروع کنید و بعد از آن آزادی بیشتری به دانش آموزان بدهید چرا که دادن آزادی بیشتر به دانش آموزان آسان ولی کنترل آنها پس از دادن آزادی‌های بیش از حد مشکل است.

هدف ها و راهکارهای اداره کلاس درس

اداره موفق کلاس درس دو هدف اصلی را دنبال می‌کند: 1- کمک به دانش‌آموزان برای صرف وقت بیشتر در راه یادگیری و زمان کمتر در فعالیت‌های بی هدف 2- جلوگیری از پیشرفت مشکلات هیجانی و آموزشی آنان

طراحی محیط فیزیکی کلاس درس

گاه معلمان کم‌تجربه، تأثیر محیط فیزیکی را در اداره کلاس درس نادیده می‌گیرند. در اینجا چهار اصل مهم چیدمان کلاس اشاره می‌کنیم:

1-ازدحام را در مکان‌های پر رفت و آمد کاهش دهید.

2- مطمئن شوید که تمام دانش‌آموزان را به راحتی می‌بینید.

3- وسایل آموزشی و لوازم دانش‌آموز را که کاربرد بیشتری دارند در دسترس قرار دهید.

4- دانش‌آموزان باید بتوانند برنامه‌های ارائه شده برای تمام کلاس را، به راحتی مشاهده کنند.

در تصمیم گیری برای سازماندهی فضای فیزیکی کلاس درس باید در نظر داشته باشید که اصولاً دانش‌آموزان به چه نوع فعالیت آموزشی می‌پردازند. چیدمان‌های فیزیکی را که برای این نوع فعالیت مناسب‌ترند، در نظر بگیرید.

روش سخنرانی: تمام دانش‌آموزان مقابل معلم می‌نشینند.

روش رودررو: دانش‌آموزان مقابل یکدیگر می‌نشینند.

روش توازن: تعداد اندکی از دانش‌آموزان (معمولاً 3 یا 4 نفر) پشت نیمکت‌ها، اما به موازات یکدیگر، می‌نشینند.

روش میزگرد: عده زیادی از دانش‌آموزان (ده نفر یا بیشتر) به صورت دایره، مربع یا U شکل دور هم می‌نشینند.

روش گروهی: شمار اندکی از دانش‌آموزان (معمولاً چهار تا هشت نفر) در گروه‌های کوچک و صمیمی کار می‌کنند.

منبع این مقاله: 1- کتاب روانشناسی پرورشی دکتر سیف 2- کتاب روان‌شناسی تربیتی دکتر پروین کدیور است.