اهمیت مطالعات جامعه شناسی آموزش و پرورش
از آنجا که مقوله آموزش و پرورش اصولاً یک موضوع اجتماعی تلقی می‌شود، لزوم مطالعات دقیق در زمینه جامعه شناسی آموزش و پرورش و در جهت متناسب سازی فعالیت‌های افراد با نیازهای جامعه بیشتر احساس می‌شود. معلم شو در این مقاله سعی دارد آموزش و پرورش را از دیدگاه جامعه شناختی مورد بررسی قرار دهد. در صورتی که علاقه‌مند به مطالعه روابط میان آموزش و پرورش و جامعه هستید تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
یک معلم به عنوان عنصر اصلی تعلیم و تربیت باید اطلاعاتی در مورد جامعه شناسی آموزش و پرورش، اقتصاد آموزش و پرورش، آموزش و پرورش تطبیقی (مطالعه در مورد سایر نظام‌های آموزش و پرورش مانند آموزش و پرورش ژاپن) و تاریخ آموزش و پرورش داشته باشد.
جامعه شناسی آموزش و پرورش، مطالعهٔ مجموعه عوامل اجتماعی است که همه ساختارها و فرایندهای آموزشی را چه در درون و چه بین جوامع تحت تأثیر قرار می‌دهند. جامعه شناسی آموزش و پرورش به عنوان زیر حوزه‌ای متمایز در دو رشته جامعه شناسی و آموزش و پرورش، به عنوان جامعه شناسی تعلیم و تربیت یا مبانی اجتماعی آموزش نیز شناخته می شود.
جامعه شناسی آموزش و پرورش در تمامی ادوار تاریخ مورد توجه مربیان و حاکمان بوده است. در واقع در تمام طول تاریخ از زمان ظهور و پیدایش تمدن بزرگسالان و مربیان سعی داشته‌اند که کودکان را متناسب با نیازهای جامعه زمان خود تربیت نمایند. در واقع تعلیم و تربیت همواره به‌گونه‌ای بوده است که کودک در بزرگسالی بتواند به خوبی برای عضویت در جامعه خود آماده شود.
جامعه شناسی آموزش و پرورش یک رشته حائز اهمیت در دنیای امروز به شمار می‌رود. زیرا آموزش و پرورش کودکان بایستی کاملاً با جامعه و فرهنگ محل زندگی آنها هماهنگ باشد؛ بنابراین کودکان باید در گروه‌های اجتماعی آموزش ببینند تا در طول کنش‌ها و واکنش‌های متقابل با عناصر موجود در محیط، به شخصیت قوام یافته‌ای دست پیدا کنند.
جامعه شناسی آموزش و پرورش به چگونگی شکل دادن تجربیات افراد و نحوه تعامل آنها با مدرسه اشاره دارد. به طور خاص، جامعه شناسی آموزش و پرورش راه‌هایی را بررسی می‌کند که تجربیات افراد بر دستاوردها و نتایج آموزشی آنها تأثیر می‌گذارد. این حوزه همچنین شامل موضوعات سیاست آموزشی است که از بافت اجتماعی مدارس ناشی می شود.
وقتی جامعه‌شناسان از آموزش صحبت می‌کنند، عموماً از معنای خاص‌تری استفاده می‌کنند: فرایند عمدی، خارج از خانواده که به وسیله آن جوامع دانش، ارزش‌ها و هنجارها را برای آماده‌سازی جوانان برای نقش‌های بزرگسالان آماده‌سازی می‌کنند.
تعریف جامعه شناسی آموزش و پرورش
در تعریف جامعه شناسی آموزش و پرورش می‌توان گفت این شاخه از علوم، از طریق نظریه‌ها، روش‌ها و فنون جامعه شناسی، روابط میان آموزش و پرورش و جامعه را مورد مطالعه قرار می‌دهد. به عقیده بروک اور و اریکسون، جامعه شناسی آموزش و پرورش را می‌توان چنین تعریف نمود: تحلیل علمی الگوها و فراگردهای اجتماعی که در نظام آموزش و پرورش دخیل هستند را جامعه شناسی آموزش و پرورش می‌گویند.
در صورتی که تعریف وسیع‌تری از این مفهوم را در نظر داشته باشیم می‌توانیم جامعه شناسی آموزش و پرورش را فراتر از مطالعه روابط نهاد آموزش و پرورش و سازمان‌ها در نظر بگیریم. در واقع مطالعه در مورد جوانب تربیتی در تمام نهادهای اجتماعی را می‌توان جامعه شناسی آموزش و پرورش دانست.
اما هدف از مطالعات جامعه شناسی آموزش و پرورش چیست؟ در حالت کلی می‌توان هدف اصلی از این شاخه از جامعه شناسی را مطالعه موارد زیر دانست:
- مطالعه پدیده آموزش و پرورش
- چگونگی سازمان پذیری و کارکردهای آن در جامعه
آموزش و پرورش را می‌توان به عنوان پدیده‌ای معرفی کرد که در تمامی نهادها و ارکان اجتماع نمود پیدا می‌کند. این پدیده از طریق تأثیرات متقابل در تمامی قسمت‌های نظام اجتماعی نفوذ پیدا می‌کند؛ بنابراین پدیده آموزش و پرورش موضوعی نیست که تنها منحصر به برنامه‌های نظام آموزش و پرورش در یک جامعه باشد.
کارکرد های آموزش و پرورش
یکی از مهم‌ترین کارکرد های آموزش و پرورش انتقال فرهنگ می‌باشد. مفهوم فرهنگ شامل ابزارها، علوم، هنرها، اعتقادات و آداب و رسوم و همچنین سازمان‌های اجتماعی یک جامعه می‌شود. انتقال فرهنگ از نسلی به نسل دیگر و آموزش اصول فرهنگی جامعه به نسل جدید، از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا فرهنگ امری اکتسابی است و نمی‌توان به صورت ذاتی آن را در وجود افراد معلم کارآمد جامعه مشاهده نمود؛ بنابراین کمی غفلت در امر آموزش و پرورش می‌تواند میراث فرهنگی چندین ساله یک جامعه را از بین ببرد.
به همین جهت حضور معلم کارآمد و آموزش و پرورش پویا می‌توانند در حفظ و نگهداری میراث فرهنگی یک جامعه، تأثیر بسیار زیادی داشته باشند. در صورتی که نوآوری‌ها و تحولات جامعه افزایش پیدا کند و آموزش اصول و اعتقادات فرهنگی، به نحو درستی صورت نگرفته باشد، به سرعت شاهد تغییر اجتماع خواهیم بود.
از دیگر کارکرد های آموزش و پرورش می‌توان به جامعه پذیری اشاره داشت. مفهوم اصلی جامعه پذیری این است که یک انسان به صورت یک شخص در اجتماع زاده نمی‌شود. بلکه به واسطه آموزش‌های اجتماعی تبدیل به یک شخص می‌شود. کودکی که در یک اجتماع متولد می‌شود، یک ارگانیسم می‌باشد که بر اثر آموزش و پرورش هنجارها و ارزش‌های اجتماعی را می‌آموزد. این کودک با دریافت الگوهای رفتاری و تأثیرپذیری از بزرگسالان به عنوان یک شخص می‌تواند وارد نقش‌های اجتماعی و فعالیت‌های جمعی شود.
آشنایی با اصول جامعه شناسی شاخه آموزش و پرورش
در این مطلب چهار مورد از اصول جامعه شناسی آموزش و پرورش را بیان خواهیم نمود.
- اولین اصل از اصول جامعه شناسی آموزش و پرورش این است که دانش و معرفت با استفاده از روش شناسی علمی کسب می‌شود؛ بنابراین به منظور به دست آوردن دانش و معرفت باید روش‌های عینی تحقیق را مورد استفاده قرار داد.
- تمامی مهارت‌ها و دانشی که آموزش داده می‌شود و کسب می‌گردد، بایستی با فراگردهای آموزشی و پرورشی جامعه متمرکز باشد. در این رشته در کنار آموزش و پرورش مدرسه‌ای جامعه پذیری در موقعیت‌های مختلف و همچنین فرهنگ پذیری، کانون توجه مطالعات می‌باشد.
- اصل سوم در جامعه شناسی آموزش و پرورش نوع واحدهای جمعیتی مناسب برای تحقیق و مطالعه می‌باشد. منظور از واحدهای جمعیتی مناسب، افراد و گروه‌هایی هستند که بر فراگرد آموزش و پرورش تأثیرگذار هستند. این طیف از افراد شامل این موارد می‌شوند: دانش‌آموزان، مدیران، خانواده، معلمان و مربیان، انجمن‌ها و شوراهای مدارس، صاحب نظران در زمینه آموزش و پرورش.
- چهارمین اصل، بررسی ویژگی‌های ارتباطات اجتماعی در میان افراد و گروه‌هایی است که به عنوان واحد جمعیتی انتخاب شده‌اند. مانند ارتباطاتی که در میان گروه‌های همسالان شکل می‌گیرد و یا روابط اجتماعی و کشمکش‌های میان معلمان و مدیران در نهاد مدرسه می‌توانند مورد بررسی قرار گیرند.
