اهمیت توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان در کلاس درس

نقش تفاوت های فردی دانش آموزان در میزان یادگیری آن ها

در یک کلاس درس مهارت ها، توانایی ها، نقاط قوت و ضعف تمام دانش‌آموزان با یکدیگر یکسان نیست و این موضوع، تفاوت های فردی دانش آموزان یک کلاس را نشان می‌دهد. در این مقاله با معلم شو همراه باشید تا با تأثیر این تفاوت ها در فرایند آموزش آشنا شوید.

در نگاه اول شاید به نظر برسد که به دلیل وجود چندین دانش‌آموز در کلاس درس و با توجه به تفاوت های فردی آن ها، رسیدگی به تک‌تک دانش آموزان کار مشکلی باشد. اما نقش مهم یک معلم کارآمد و آموزش و پرورش در این جا پدیدار می‌شود. یک معلم خوب می‌کوشد که شناخت نسبی و خوبی از دانش آموزان پیدا کند. با شناسایی تفاوت های فردی دانش آموزان، معلم می‌تواند برنامه آموزشی مناسبی را طرح ریزی کند که تمامی دانش آموزان با همه تفاوت هایشان، بتوانند حداکثر بهره را از کلاس ببرند.

در میان تفاوت های فردی دانش آموزان در یک کلاس، میزان یادگیری مسائل مختلف را می‌توان وجه اصلی تمایز دانش آموزان دانست. عوامل بسیاری وجود دارند که می‌توانند زمینه های تفاوت های فردی در دانش آموزان یک کلاس را پدید آورند. موضوعاتی مانند سن، بلوغ ادراکی و احساسی، مذهب، جنسیت، سابقه آموزش در خانواده و… می‌توانند عواملی باشند که در میزان کارایی دانش آموزان در کلاس تأثیرگذار هستند. معلمان با تجربه به خوبی به وجود تفاوت های فردی در میان دانش آموزان یک کلاس، واقف هستند. فاکتورهای تأثیر گذار در تمایز میان دانش آموزان عبارت‌اند از:

• هوش
• استعدادهای مختلف
• وضعیت اقتصادی
• شخصیت
• قدرت درک و استدلال
• توانایی‌های کودک در برقراری ارتباط

معلم خوب در نحوه ی اداره کلاس درس، نگارش طرح درس روزانه و انتخاب روش تدریس مناسب تفاوت های فردی دانش آموزان را در نظر می‌گیرد.

بنابراین یک معلم کارآمد در آموزش و پرورش، یک شیوه خاص آموزشی را برای تمامی دانش آموزان یک کلاس به کار نمی‌برد. از طرفی با توجه به متغیر بودن علاقه مندی ها، استعدادها، نیازهای روحی و روانی متفاوت در دانش آموزان، نمی‌توان انتظار داشت که همه افرادی که در یک کلاس حضور دارند به یک اندازه پیشرفت داشته باشند؛ بنابراین آنچه که باید هدف یک معلم در کلاس باشد این است که فرد با توجه به توانایی هایی که دارد، به کمال مطلوب خود برسد.

انواع تفاوت های فردی دانش آموزان

به طور کلی می‌توان تفاوت های فردی دانش آموزان را در دو دسته بندی جداگانه قرار داد. این تفاوت ها به شکل زیر دسته بندی شده‌اند. در ادامه هر یک از این تفاوت ها را مورد بررسی بیشتر قرار خواهیم داد.

• تفاوت های بین فردی
• تفاوت های درون فردی

بررسی انواع تفاوت های بین فردی دانش آموزان

درست است که دانش آموزان یک کلاس بر اساس سن و سال وارد کلاس می‌شوند. اما باید توجه داشته باشیم که وجود یک طیف از دانش آموزان در یک رده سنی نمی‌تواند نشانه یکسان بودن و همگن بودن دانش آموزان، از نظر میزان توانایی ها و نیازهای فردی آن ها باشد. این دانش آموزان علاوه بر تفاوت هایی که در ظاهرشان پیداست از نظر اخلاق، هوش و مهارت های اجتماعی نیز با یکدیگر تفاوت دارند؛ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که در یک تایم آموزشی همه دانش آموزان به یک میزان یادگیری مطالب داشته باشند. معلمان همچنان که تفاوت در چهره و ظاهر دانش آموزان را بدیهی می‌پندارند، تفاوت در میزان توانایی دانش آموزان را نیز باید به صورت طبیعی بپذیرند. آموزگار بایستی با میزان توانایی و نارسایی های دانش آموزان به خوبی آشنایی داشته باشد. معلم باید به گونه‌ای برنامه ریزی مربوط به برنامه های شخصی و گروهی را تنظیم نماید که هر دانش‌آموز به میزان حداکثری در کلاس پیشرفت داشته باشد.

تفاوت های درون فردی

منظور از تفاوت های درون فردی دانش آموزان این است که تفاوت های فردی دانش آموزان در زمینه های مختلف تنها در مقایسه با یکدیگر نیست. بلکه دانش آموزان در امور مختلف در مقایسه با خودشان نیز از توانایی‌های متفاوتی برخوردارند. یعنی ممکن است کودکی خط بسیار زیبایی داشته باشند و در میان دانش آموزان کلاس سرآمد باشد. اما قوه تحلیل ریاضیاتی و محاسباتی وی به اندازه خط زیبایش قوی نباشد. یا دانش آموزی در تحلیل‌های ریاضی ورزیده باشد اما در امور یدی و دست ورزی ها توانایی چندان زیادی نداشته باشد. از این دست تفاوت های فردی در دانش آموزان به وفور دیده می‌شود و معلم بایستی با توجه بیشتر بر نقاط ضعف دانش‌آموز او را در امر یادگیری یاری نماید.

تفاوت های فردی دانش آموزان از نظر روانی و جسمانی

بررسی تفاوت های فردی دانش آموزان از نظر روانی و جسمانی کمک می‌کند که معلم بتواند مدیریت بهتری در کلاس درس داشته باشد. تفاوت های روانی و جسمانی دانش‌آموزانی که در یک کلاس درس حضور دارند به سه گروه تقسیم می‌شود.

گروه اول دانش آموزان بی دردسر هستند این دانش آموزان به صورت عادی وقت شناس، درس خوان و بدون حاشیه می‌باشند. معمولاً سر به زیر هستند و حتی سؤال زیادی هم از معلم نمی‌پرسند. این دانش آموزان در هیچ گروهی عضو نمی‌شوند و انفرادی عمل می‌کنند و نمرات خوبی نیز کسب می‌کنند.

گروه دوم دانش آموزانی هستند که جنب و جوش زیادی دارند و از نظر شخصیتی کمی خودخواه و خود مرکز بین می‌باشند. معمولاً در کلاس سر و صدای زیادی ایجاد می‌کنند. این دانش آموزان معمولاً تا وقتی که معلم آماده تدریس می‌شود، نگاهی گذرا به کتاب می‌اندازند تا در طول تدریس با معلم همراهی نموده و خودی نشان دهند. این گروه از دانش آموزان در دروس مختلف نمرات متوسطی دریافت می‌کنند. اما هوشیاری و زیرکی بالایی در آن ها دیده می‌شود. معمولاً به دلیل جسارت و سر زبانی که دارند دوستان زیادی داشته و سعی می‌کنند در گروه‌های سرود و نمایش مدرسه شرکت کنند.

گروه سوم کاملاً نقطه مقابل گروه اول هستند. دانش آموزان پر درد سری که معمولاً ردیف‌های آخر می‌نشیند. آن ها و طیف دوستانشان معمولاً بر خلاف مقررات مدرسه عمل می‌کنند و لباس خارج از عرف می‌پوشند. به طور معمول نمره برای آن ها اهمیتی ندارد و از سر اجبار والدین وارد مدرسه شده‌اند.

 تفاوت های فردی دانش آموزان از نظر جسمانی نیز در امر آموزش و پرورش اهمیت بالایی دارد. تفاوت هایی مانند قدرت تکلم، قدرت بینایی، قدرت شنوایی چپ دست یا راست دست بودن را می‌توان جزء تفاوت های جسمانی کودک دسته بندی نمود. معلمان به خصوص در کلاس های درس مربوط به پایه‌های ابتدایی، بایستی به طور ویژه به این تفاوت ها توجه داشته باشند و در مورد کودکانی که مشکل خاصی دارند، تمهیدات لازم را به کار گیرند.

مطالعه کتاب‌های روانشناسی پرورشی دکتر سیف و تفاوت های فردی (توماس چامورو – پرموزیک) برای توانمندسازی معلمان در زمینه تفاوت های فردی دانش آموزان بسیار مفید است.

نکته ی پایانی

در هر کلاس درس، کمیت و کیفیت یادگیری درس از دانش‌آموزی به دانش‌آموز دیگر متفاوت است. درحالی‌که برخی از دانش آموزان در لبه صندلی خود هستند و مشتاق فرصتی برای یادگیری جدید و حضور فعال در کلاس درس هستند، برخی دیگر محتاط‌تر هستند، گوش می‌دهند و منتظر می‌مانند تا زمان مناسب فرا برسد.

بسیاری از ویژگی‌های شخصی یک یادگیرنده می‌تواند بر نحوه یادگیری او تأثیر بگذارد. تفاوت های فردی دانش آموزان اغلب توضیحی برای تفاوت در یادگیری و عملکرد در بین یادگیرندگان است.

هدف آموزش این است که هر دانش‌آموز را قادر سازد تا باتوجه‌به ویژگی‌های خود به رشد همه‌جانبه دست یابد. برای دستیابی به این هدف، دانش آموزان باید متناسب با توانایی‌ها و نیازهای یادگیری خود، از کمک و راهنمایی مناسب برخوردار شوند تا بتوانند پتانسیل خود را به طور کامل توسعه دهند.

هر دانش‌آموز، فردی منحصربه‌فرد است که از نظر رشد شناختی و عاطفی، بلوغ اجتماعی، توانایی، انگیزه، آرزوها، سبک‌های یادگیری، نیازها، علایق و پتانسیل متفاوت است. جدای از این، عوامل دیگری نیز در زمینه تفاوت های فردی دانش آموزان وجود دارد. اینها شامل تفاوت های ذاتی در هوش، تفاوت در زمینه اجتماعی و اقتصادی، تغییرات در تجربیات یادگیری گذشته و شاید تغییرات در سطح تطابق بین یادگیرنده و برنامه درسی است.