یکی از ویژگی‌های دانشجو معلم و معلم کارآمد داشتن اطلاعاتی در مورد آموزش و پرورش سایر کشورها و تاریخ آموزش و پرورش است. ما در این مقاله قصد داریم به آموزش و پرورش ژاپن بپردازیم، با معلم شو همراه باشید.
تاریخ تحول آموزش و پرورش ژاپن
ملت ژاپن از ملل کهن و قدیمی جهان است که دارای فرهنگ و تمدنی ممتاز است و بیش از دو هزار و پانصد سال سابقه تاریخی دارد. در حدود قرن ششم میلادی، ژاپنی‌ها با اقتباس از فرهنگ چینی و تحت تأثیر آیین کنفوسیوس و مذهب بودا، مدارسی به منظور تامین نیازمندی‌های گروه‌های مختلف اجتماعی در جامعه سنتی خویش تأسیس کردند.
تعلیم عقاید کنفوسیوس در مدت چندین قرن، قسمت اعظم برنامه مدارس را تشکیل می‌داد. فلسفه آموزش و پرورش ژاپن متأثر از دیدگاه‌های اجتماعی و فلسفی کنفوسیوس بود و فعالیت‌های آموزشی بر محور تعلیم اخلاق، اطاعت از پدر و مادر و فرمان‌برداری محض از دولت و وظیفه شناسی و نیکوکاری استوار بوده است، همچنین تربیت افرادی مطیع و فرمان‌بردار که در حفظ و حراست وضعیت موجود بکوشند از جمله هدف‌های آموزش و پرورش ژاپن محسوب می‌شد.
با روی کار آمدن دولت نظامی توکوگاوا (1573-1603) نظارت بر امر آموزش و پرورش از مرکزیت نسبی برخوردار شد و دولت نظامی آن زمان، بر کار تعلیمات کودکان و نوجوانان نظارت بیشتری معمول داشت.
در عصر توکوگاوا که به دوره حکومت فئودال‌ها و نفوذ سامورایی‌ها معروف است و تا اواسط قرن نوزدهم یعنی حدود ۲۵۰ سال ظاهر خود را حفظ کرده بودند، آموزش و پرورش جنبه محافظه‌کارانه و سنتی به خود گرفته بود و افراد بر حسب اصل و نسب خانوادگی به گونه‌ای تربیت می‌شدند تا مناصب و مشاغل خانوادگی حفظ کنند و به آن اشتغال ورزند.
در سال ۱۸۶8 امپراطور میجی حکومت فئودال‌ها را در ژاپن سرنگون کرد و حکومت بسیار قوی را به وجود آورد. او به امر آموزش ملت ژاپن توجه زیادی داشت. امپراتور با صدور بیانیه‌ای ۵ ماده‌ای احترام به افکار عمومی، توسعه روابط با کشورهای خارجی و کسب دانش و معارف جدید را از اولویت‌های دولت خویش اعلام کرد.
باید اذعان نمود که اندیشه آموزش و پرورش همگانی از زمان به قدرت رسیدن میجی قوت گرفت، اعضای دولت میجی دریافتند که غنی و قوی شدن کشور مستلزم آن است که سطح دانش مردم بالا رود و به علاوه متوجه این نکته نیز شدند که ایجاد صنایع جدید نیازمند نیروی کار دانش آموخته و مهارت یافته است.
در سال 1881 وزیر آموزش و پرورش ژاپن طرح اصلاح فلسفه و برنامه‌های آموزشی در مدارس را به مرحله اجرا درآورد و از مسئولان وقت آموزش و پرورش خواست تا کودکان، نوجوانان و جوانان ژاپنی را چنان تربیت کنند که افرادی مفید و خدمتگزار جامعه، ملت و حکومت ژاپن باشند. در سال ۱۸۸۶ معرفی کلیه کودکان واجب‌التعلیم به مدارس برای گذراندن تعلیمات ۴ ساله الزامی شد.
در سال ۱۸۹۰ فرمان ویژه امپراطور در زمینه روشن کردن خط‌مشی آموزش و پرورش در کشور صادر شد. در سال ۱۹۰۰ تعلیمات چهارساله همگانی به صورت رایگان در سراسر کشور برقرار شد و در سال ۱۹08 دوره مذکور به ۶ سال افزایش یافت.
در سال‌های میان ۱۹۱۵ تا سال ۱۹۲۹ بر تعداد مدارس متوسطه فنی، مدارس متوسطه عمومی و دانشگاه‌ها افزوده گشت. در سال 1930 نظارت و دخالت دستگاه مرکزی آموزش و پرورش ژاپن در کار و اداره امور مدارس افزایش یافت و برنامه های درسی، روش تدریس، کتب درسی، گزینش و انتخاب معلمان و کادر اداری و تدوین و توزیع کتاب های درسی مقاطع مختلف تحصیلی از جمله وظایف آموزش و پرورش به شمار آمد.
در اواسط همین سال دایره کنترل دانش آموزان در وزارت آموزش و پرورش تأسیس شد و وظیفه اصلی این مرکز بررسی و هدایت افکار دانش آموزان و دانشجویان و مقابله با افکار خطرناکی اعلام شد که از سوی آموزگاران و برخی از نظریه پردازان تندرو آموزشی ژاپن که دارای گرایش های مارکسیستی بودند اظهار شد.
در سال ۱۹۳۵ شورای اصلاحات آموزش و پرورش ژاپن تشکیل شد تا وزیر آموزش و پرورش را در برقراری نظام آموزشی، مطابق با روح و سنت‌های اصیل ژاپنی یاری دهد.در سال ۱۹۴۱ برنامه اصلاح مدارس ملی اعلام شد و مدارس ابتدایی و دوره تحصیلی بعد از ابتدایی، به صورت یک دوره تحصیلی هشت ساله درآمد و همچنین میزان آموزش اجباری به هشت سال افزایش یافت.
در سال ۱۹۴۵ طرح اصلاح نظام آموزش و پرورش ژاپن را برخی از متفکران و نظریه‌پردازان ژاپن با مشارکت جمعی از استادان و کارشناسان کشورهایی که ژاپن را اشغال کرده بودند، مطرح کردند و برای اصلاح آموزش و پرورش، سازمانی به عنوان اداره تعلیم و تربیت ژاپن ایجاد شد.
در سال 1948 قانون شوراهای آموزش و پرورش ژاپن به تصویب رسید و در هر منطقه (استان) و هر شهر شورای آموزش و پرورش تشکیل شد. کنترل از مرکز تعدیل گردید و دیدگاه های مردم محل در حل و فصل امور آموزش و پرورش منطقه از اولویت برخوردار شد. در سال ۱۹۴9 قانون شوراهای آموزش و پرورش با اختیارات وسیع به تصویب قوه مقننه رسید. در همین سال مدرسه‌ای اختصاصی برای دانش‌آموزان و کودکان تیزهوش ایجاد شد.
در سال ۱۹۵۳ قانون بسط آموزش علوم با این هدف که حجم آموزش علوم در مدارس ابتدایی و دوره اول متوسطه افزایش یابد به تصویب رسید. در سال ۱۹۵۷ وزارت آموزش و پرورش ژاپن در پاسخ به نخستین برنامه پنج ساله اقتصادی و توسعه، طرح مهیاسازی امکانات تجهیزات لازم برای تربیت سالانه هشت هزار نفر فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها در رشته علوم و فنون را به مرحله اجرا گذاشت.
در اواخر سال ۱۹۶۶ شورای مرکزی آموزش و پرورش ژاپن سندی را با عنوان تصویر آرمانی فرد ژاپنی منتشر کرد. این سند به عنوان چهارچوب و مرجع مهم، مورد استفاده شورای برنامه‌ریزی قرار گرفت. در سال ۱۹۷۶ با تصویب قانون افزایش ساعات تدریس علوم در مدارس ابتدایی بر شیوه‌های جدید تدریس علوم تاکید شد و در برنامه‌های آموزشی مراکز تربیت معلم تجدید نظر به عمل آمد.
در سال ۱۹۹۱ شورای مرکزی آموزش و پرورش طرح اصلاحات نظام‌یافته‌ای را ارائه داد که در آن استانداردهای تأسیس دانشگاه‌های جدید، توسعه شعب علوم پیشرفته در مؤسسات آموزش عالی، ارتقا فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها در ارتباط با نیازمندی‌های صنعتی و فناوری قرن بیست و یکم به منظور دستیابی به رشد بالای اقتصادی و صنعتی، پیشنهاد شده بود، و از سال ۱۹۹۴ پس از فراهم شدن امکانات، این طرح به مرحله اجرا درآمد.
نتیجه بررسی تحول تاریخی آموزش و پرورش ژاپن نشان می‌دهد که توسعه نظام تعلیم و تربیت یک کشور نیاز به تصویب قوانین و سرمایه‌گذاری‌های وسیعی دارد که دولت‌ها باید با برنامه‌های سنجیده و پشتیبانی مردمی آن را به ثمر رسانند.
یکی از ویژگی های آموزش و پرورش ژاپن اهمیت زیادی است که به تغذیه دانش آموزان و پوشاک آن ها می دهند. دولت ژاپن تلاش خود را می کند که دانش آموزان ژاپنی از لحاظ تغذیه و پوشاک در مشکل نباشند.
ساختار اداری نظام آموزش و پرورش ژاپن
در حال حاضر اداره آموزش و پرورش در ژاپن در سطح ملی، ایالتی و شهر متمرکز است و وزارت آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ به عنوان دستگاه مرکزی مسئولیت امور آموزش و پرورش کشور را در سطح ملی به عهده دارد.
سازمان مرکزی آموزش و پرورش ژاپن: وزارت آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ که مسئول تعلیم و تربیت مردم و اعتلا و اشاعه علوم و فرهنگ جامعه است به‌حکم‌قانون دارای اختیاراتی به شرح ذیل است:
الف) به منظور گسترش و بهبود و آموزش و پرورش برای عموم، امکانات لازم را فراهم می‌سازد و در این خصوص موظف است لوایح لازم را تدوین و تنظیم و به پارلمان تقدیم کند.
ب) موازین و مقررات لازم برای تأسیس و احداث مؤسسات آموزشی، استخدام کارکنان را تنظیم و بر اجرای دقیق آن در سطح کشور نظارت می‌کند.
ج) اجازه تأسیس دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی ایالتی، محلی و خصوصی را صادر می‌کند.
د) به دولت‌ها و مقامات محلی آموزش و پرورش به تناسب نیاز آنان کمک مالی می‌کند.
اداره آموزش و پرورش در سطح ایالت و استان: ژاپن ۴۷ ایالت دارد که در هر یک از آنها مسئولیت اداره امور آموزش و پرورش و اشاعه علوم و فرهنگ به عهده یک هیئت آموزش و پرورش فعال است. اعضای این هیئت 5 نفر است رئیس حکومت محلی یعنی فرماندار آنها را پس از تأیید مجلس ایالتی به مدت ۴ سال انتخاب می‌کند.
مدیریت و اداره امور آموزش و پرورش در سطح شهرها: ژاپن دارای ۳۲۵۴ است و در هر شهر هیئتی متشکل از پنج عضو، مسئولیت اداره امور آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ جامعه شهری را به عهده دارد. اعضای این هیئت را شهردار و شورای شهر که خود آنان منتخب مردم‌اند، برای مدت ۴ سال انتخاب می‌کنند. هیئت مذکور رئیس اداره آموزش و پرورش شهر را که از اعضای این هیئت است انتخاب و پس از تأیید هیئت آموزش و پرورش ایالت، به این سمت منصوب می‌کند.
اصول کلی نظام آموزش و پرورش ژاپن
- اصل برخورداری از فرصت‌های برابر آموزش
- اصل آموزش و پرورش عمومی و همگانی
- اصل آموزش و پرورش مختلط
- اصل ممنوعیت هرگونه تعلیمات سیاسی، حزبی و مذهبی
- اصل تدوین قوانین و موازین مقتضی
منبع اصلی این مقاله: کتاب آموزش و پرورش تطبیقی دکتر احمد آقازاده
