نظام آموزش و پرورش در یونان باستان
پی ریزی نظام آموزش و پرورش در یونان باستان به دو هزار سال پیش از میلاد مسیح برمی گردد. در این مقاله با معلم شو همراه باشید تا با اصول و نحوه شکل گیری نظام آموزش و پرورش در یونان باستان بیشتر آشنا شوید.
می‌توان گفت اولین کسانی که به شکلی منظم و منطقی آموزش هایی در زمینه اخلاق، سیاست و اصول نظامی را ارائه می دادند مردم یونان بودند. مدارس در یونان باستان با هدف تأمین نیروی مدنی تأسیس می‌شد. به همین جهت ورود به این مدارس مختص قشر خاصی از جامعه بود. نظام آموزش و پرورش در یونان باستان بیش از هر تمدن دیگری، در تمدن غرب تأثیر گذاشته است. به همین جهت تمدن عقلی و سیاسی غرب، بیشتر با یونان باستان قرابت دارد تا تمدن سومر و بابل.
آموزش و پرورش در یونان باستان در دست دانشمندان و همراه با پرورش و نیرومندی بدن و در عین‌حال برای ایجاد تسلط در فن سخنوری و نیروی تفکر بود. یونان سرزمینی است برای غربیان مهم‌ترین مهد دانش است و آنجا را سرچشمه علوم و فنون، تفکرات و تعلیمات خود می‌دانند.
هدف اصلی آموزش و پرورش در یونان باستان، پرورش انسان و سربازان قوی و باشهامت و آراسته به زیور اخلاق و موازین مدنی جامعه است.
از بزرگ‌ترین فلاسفه و نظریه پردازان یونان باستان می‌توان به سقراط، ارسطو و افلاطون اشاره کرد. خصوصیات کلی نظام تعلیم و تربیت افلاطون را چنین می‌توان بر شمرد:
- مردان و زنان به طور مساوی از موهبت‌های طبیعی بهره‌مندند و بنابراین باید به طور مساوی از تعلیم و تربیت بهره گیرند.
- آموزش نظری و عملی باید به یکدیگر مربوط باشند و تعلیم و تربیت راهنمایی اخلاقی را به عهده می‌گیرد.
- وابستگی افراد به طبقات است، به این ترتیب تعلیم و تربیت باید موجبات شکوفا شدن کامل شخصیت افراد را فراهم آورد.
آموزش و پرورش در یونان باستان دارای دو دوره تحولات اساسی هست. دوره اول این تحولات دوره آموزش و پرورش مربوط به گذشته های دور تا عصر پریلکس و مقارن با اواسط قرن پنجم پیش از میلاد هست. دوره دوم تحولات آموزش در یونان با نام دوره جدید نیز شناخته می‌شود. دوره جدید شامل تحولات زیادی در زمینه عقاید و آداب مذهبی و اخلاقی می‌شود. از دوران پریلکس تا زمان تسلط رومیان در یونان را دوره جدید می‌نامند.
در این دوره نظریات فلسفی و روش های تربیت نوینی در نظام آموزش و پرورش یونان باستان شکل گرفت. به طوری که فلسفه به نحوی جای مذهب را گرفت و به عنوان مرجعی برای درک مفاهیم زندگی و روش های درست زندگی کردن در میان مردم پذیرفته شد. فلسفه ای که توانست تا حدودی جایگزین مذهب شود، بر اساس اصالت انسان و با معیارهای نیک و بد به وجود آمد.
آموزش و پرورش در یونان باستان بیشتر در مورد شهرهای اسپارت و آتن مورد توجه هست. زیرا این شهرها از برجسته ترین مراکز تعلیم و تربیت در دنیا محسوب می‌شدند. اهداف و اصول آموزش و پرورش در این دو شهر با هم تفاوتی نداشت. اما در برخی از متدها و روش های آموزشی تفاوت های اساسی وجود داشته است. آنچه هدف اصلی از آموزش و پرورش در یونان باستان عنوان می‌شود را می‌توان در موارد زیر خلاصه نمود.
- پرورش انسان هایی پایبند به اصول اخلاقی
- پرورش سربازانی شجاع و دلیر
- پرورش انسان های معتقد به موازین مدنی در جامعه
می‌توان گفت این اهداف در هر دو نظام آموزش آتن و اسپارت مشاهده می‌شد. وجه شباهت دیگری که در این دو نظام آموزشی وجود داشت، این است که در این نظام تعلیم و تربیت، آزادی فردی زیادی وجود نداشت.
نظام آموزش و پرورش در یونان باستان، شهر اسپارت
اصول آموزش و پرورش در یونان باستان و به ویژه در شهر اسپارت بیشتر حول موضوعات نظامی و موازین سپاه گیری قرار داشت. به همین سبب در تعلیم و تربیت افراد، بیش از هر چیز آموزش نظامی و تقویت مبانی فلسفی مورد توجه بود. در این نظام هدف از آموزش، پرورش روحیه مردانگی و دلاوری بود. به طور کلی اهداف این نظام آموزشی را می‌توان به شرح زیر بیان نمود.
- پرورش انسان هایی زبده و کاردان در امور نظامی
- پرورش مردانی مطیع و پایبند به قوانین
- پرورش روحیه ارج نهادن به بزرگان جامعه
- پرورش انسان های مصمم و استوار در برابر امیال و عواطف شخصی
در نظام آموزش و پرورش در یونان باستان، بیشترین تمرکز تعلیم و تربیت بر روی پرورش قوای ذهنی و عقلی بوده است. در این نظام آموزشی، به آموزش مباحث هنر و علوم مختلف کمتر پرداخته می‌شد. نکته جالب توجه دیگر در این نظام این است که در جامعه اسپارت تنها کودکان قوی و سالم نگهداری می‌شدند و در مورد کودکان ضعیف یا بیمار مطابق قانون رفتار می‌شد.
طبق قانون تمام کودکانی که فاقد بینه قوی و توان جسمی بالا بودند، یا باید از بین می‌رفتند یا به خانواده های طبقه پایین، مانند بردگان و کشاورزان سپرده می‌شدند.
آموزش کودکان در اسپارت
آموزش و پرورش در یونان باستان و در شهر اسپارت این گونه بود که کودکان تا سن هفت سالگی در خانواده بزرگ می‌شدند. پس از سن هفت سالگی از خانواده جدا شده و برای گذراندن دوره های تعلیم و تربیت به مدارسی که تحت نظارت دولت اداره می‌شد، می‌رفتند. تعلیم و تربیت در این آموزشگاه ها بر اساس مقررات نظامی صورت می‌گرفت. خواندن و نوشتن در برنامه آموزشی عمومی مرسوم نبود و آموزش های مربوط به خواندن و نوشتن، تحت نظر خانواده ها صورت می‌گرفت. آنچه در برنامه آموزشی این مدارس دیده می‌شد، پرورش قوای جسمی، ذهنی و اخلاقی بود. این آموزش‌ها بر مبنای عقاید مذهبی آن دوران استوار بود.
آموزش در آتن
برنامه آموزش و پرورش در شهر آتن با شهر اسپارت تفاوت هایی داشت. شهر آتن مرکز تبادلات بازرگانی و خرید و فروش کالا بود و شهری متمدن به شمار می‌رفت. این شهر به خاطر ورزشگاه های عمومی و بزرگی که داشت مشهور بود. در آتن نظارت بر کار معلمان از سوی دولت بسیار اندک بود. از طرفی مدارس دولتی نیز در این شهر جایی نداشتند؛ بنابراین تمامی مدارس و آموزش های مربوطه به صورت خصوصی و توسط افراد و اشخاص مدیریت می‌شدند. در مدارس برنامه آموزشی به سه بخش تقسیم می‌شد.
- موسیقی
- خواندن و نوشتن
- ورزش
البته لازم به ذکر است که خواندن و نوشتن شامل ریاضیات و محاسبات نیز می‌شد که در ریاضیات و محاسبات به جای عدد از حروف استفاده می‌گردید. این حروف امروزه به اعداد یونانی معروف هستند. شهر آتن میدان برگزاری مسابقات و مبارزات بود. به همین جهت کسانی که در کشتی گرفتن، شنا کردن، کمانداری و فلاخن اندازی مهارت نداشتند، افراد تحصیل کرده ای در جامعه به شمار نمی‌رفتند.
پسران در شهر آتن زمانی که به سن شانزده سالگی می‌رسیدند، ملزم به تقویت قوای جسمانی بودند تا آماده انجام فعالیت های جنگی شوند. بزرگان قبایل در این سنین از اساتید برجسته در زمینه های ادبی، موسیقی و هندسه کمک می‌گرفتند. در واقع نقش معلم کارآمد و آموزش و پرورش در این سنین پررنگ تر شده و توجه بیشتری به امر آموزش معطوف می‌شد.
